Ιστορια της Κέρκυρας

Η πόλη, στον δρόμο των καραβιών και των μετακινήσεων, ήταν αυτή που αναμείγνυε πληθυσμούς και εθνότητες. Είναι πάνω από όλα το θέατρο της κοινωνικότητας, που συνοψίζει όλη την ιστορία της, την συνύπαρξη για αιώνες των δυο χριστιανικών δογμάτων και των Εβραίων. 

Η Κέρκυρα ήταν πάντα μεταξύ δύο κόσμων και η κοινωνία της έπρεπε να επιβιώνει με αυτούς. Αλλωστε η κερκυραϊκή ιστορία θα προκαλεί πάντα τον φιλίστορα ή τον ιστορικό γι'αυτή την ικανότητα των ανθρώπων της να λύνουν τα προβλήματά τους συνθέτοντας και συνδυάζοντας. 

Είναι ενδιαφέρουσα η προσπάθεια αποκωδικοποίησης των διαφορετικών συνιστωσών αυτής της μακράς ιστορίας ενός μικρού νησιού, στην οριακή γραμμή του Ορθόδοξου και Λατινικού κόσμου, που συμμετείχε εντατικά και στους δύο πολιτισμούς. 

Οι συνιστώσες, τις οποίες μπορούμε να ξεχωρίσουμε στην διαμόρφωση της Κερκυραϊκής ιστορίας, είναι οι ακόλουθες: 

Η Κέρκυρα δεν ήταν πάντα νησί. Μαζί με τα Διαπόντια νησιά κατά το ανώτερο Πλειστόκαινο ήταν συνδεδεμένη με την Ηπειρωτική Ελλάδα. 

Το νησί κατοικήθηκε την κατώτερη Παλαιολιθική εποχή (-100.000 π.Χ.). Ευρήματα αυτής της περιόδου έχουμε στην περιοχή της λίμνης Κορισσίων. Επίσης λίθινα εργαλεία από πυριτόλιθο (100.000 - 6.000 π.Χ.) βρέθηκαν στο Ν.Δ. τμήμα του νησιού. 

Τη μεσολιθική περίοδο (9.000-6.000 π.Χ.), η Κέρκυρα χωρίζεται με την Ήπειρο. Στην Βόρεια ακτή του νησιού, στο Σιδάρι, έχει εντοπιστεί οικισμός αυτής της περιόδου. Επίσης, σε άλλες δυτικές περιοχές του νησιού έχουμε οικισμούς της εποχής του χαλκού (2.000 π.Χ.). 

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα 'Αργοναυτικά' αναφέρει πως εδώ κρύφτηκε ο Ιάσονας με τους Αργοναύτες και τη Μήδεια για να αποφύγει τους Κόλχους. 

Ο Όμηρος στην Κέρκυρα τοποθέτησε ένα από τα ωραιότερα επεισόδια της 'Οδύσσειας' (Ραψωδία Ζ´), όπου τον Οδυσσέα εξαντλημένο και γυμνό τον βρίσκει η Ναυσικά, η κόρη του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου και Αρήτης μετά τη μυστική επέμβαση της θεάς Αθηνάς. 

Οι Κορίνθιοι στην Κέρκυρα (734-435 π.Χ.) 
Με αρχηγό τον Χερσικράτη δημιουργείται σταδιακά μια ισχυρή δύναμη. Η αρχαία πόλη, κορινθιακή αποικία αναπτύχθηκε γρήγορα και έπαιξε σημαντικό ρόλο ως εμπορική και ναυτική δύναμη. Ανεξαρτητοποιήθηκε από την Κόρινθο χωρίς να σταματήσει η μεταξύ τους συνεργασία. Απέκτησαν κοινή αποικία την Επίδαμνο (σημερινό Δυρράχιο) 625 π.Χ.

Οι Αθηναίοι σύμμαχοι των Κερκυραίων (435 π.Χ.) 

Οι Κερκυραίοι συγκρούονται με τους Κορίνθιους και στο πλευρό τους τάσσονται οι Αθηναίοι. Η συμμαχία κρατά σχεδόν έναν αιώνα. Μετά τη διάλυση της Αθηναϊκής συμμαχίας (338 π.Χ.) στη Χαιρώνεια, οι Μακεδόνες κατακτούν την Κέρκυρα. Από το 300 π.Χ. γίνεται πρόσκαιρη κτίση Σπαρτιατών, Συρακουσίων & Ιλλυρίων που την παραδίδουν τελικά στη Ρώμη. 

Η Ρωμαϊκή περίοδος - Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Η Κέρκυρα αποτελεί την πρώτη εύκολη κτήση ελληνικής περιοχής για τους Ρωμαίους. Μετά τη ρήξη του Οκταβιανού με τον Αντώνιο και την επικράτηση του πρώτου, η Κέρκυρα χάνει την ανεξαρτησία της και κηρύσσεται Ρωμαϊκή Επαρχία. Διαμορφώνεται μέσα από τους ολιγαρχικούς η άρχουσα τάξη και σταδιακά αρχίζει η παρακμή. Τον χριστιανισμό, σύμφωνα με την παράδοση, δίδαξαν στην Κέρκυρα ο Ιάσων και ο Σωσίπατρος (1-40 μ.Χ.), μαθητές του Αποστόλου Παύλου (αργότερα έγιναν Αγιοι). 

Παλαιοβυζαντινή - Βυζαντινή περίοδος (395 μ.Χ. - 1267 μ.Χ.) 
Η Κέρκυρα τμήμα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 395 μ.Χ. 
Με την ονομασία "Κορυφώ", "Κορφοί", που στην δύση επικράτησε ως "Corfu", αναπτύσσεται η μεσαιωνική Βυζαντινή πόλη, ακολουθώντας τις τύχες και τις αγωνίες του Βυζαντινού Κράτους ανά τους αιώνες, όντας αναπόσπαστο κομμάτι της Αυτοκρατορίας. Η χρήση της Ελληνικής γλώσσας στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος γίνεται η απαρχή για την δημιουργία συνείδησης διαφορετικής από την Ρωμαϊκή. Την Βυζαντινή παράδοση καθορίζει αργότερα η θρησκευτικότητα του ελληνορθόδοξου αισθήματος και πολιτισμού των κατοίκων του νησιού. 

Η σταδιακή αποδυνάμωση του Βυζαντινού Κράτους και η παράλληλη ενίσχυση των δυνάμεων της Δύσης καθιστούν την Κέρκυρα αντικείμενο συνεχών διεκδικήσεων. Τα μεταβυζαντινά χρόνια οι Κερκυραίοι θα διαμορφώσουν τον ιδιότυπο πολιτισμό τους διατηρώντας βαθιά προσήλωση στην ορθοδοξία. 

Η 4η Σταυροφορία (1202 - 1204) αλλάζει ριζικά το σκηνικό στον ελληνικό χώρο, με την υποταγή του Βυζαντινού κράτους στους Φράγκους. Η Κέρκυρα περιήλθε στους Βενετούς (1207-1214), που διαίρεσαν το νησί σε 10 τιμάρια και τα παραχώρησαν σε Βενετούς ευγενείς, με την υποχρέωση καταβολής ετήσιου φόρου στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας και τη υποχρέωση συντήρησης των οχυρώσεων. Ταυτόχρονα δόθηκαν προνόμια στους Βενετούς εμπόρους του νησιού, κάποιες ελευθερίες στους κατοίκους, όπως και το δικαίωμα διατήρησης της ορθόδοξης θρησκείας, με την προϋπόθεση της πίστης τους στην Βενετία. 

Το 1214 η Κέρκυρα αποσπάστηκε από τους Βενετούς και προσαρτήθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, ένα από τα τρία ανεξάρτητα μεταβυζαντινά κράτη (μαζί με τη Νίκαια και την Τραπεζούντα), στην κατοχή του οποίου παρέμεινε με την υποστήριξη των Κερκυραίων, λόγω της παροχής πολλών προνομίων (φορολογικές απαλλαγές, ανεξαρτησία κλήρου, ενισχύσεις της οχύρωσης) και χωρίς σοβαρή απειλή από τους Βενετούς, οι οποίοι εξακολούθησαν να ασκούν το εμπόριο τους στις περιοχές αυτές. Οι καλύτερες ημέρες για τους κατοίκους όμως δεν επρόκειτο να κρατήσουν για πολύ και το 1267 η Κέρκυρα περιήλθε στην κυριαρχία του ανδηγαβικού βασιλείου της Σικελίας (Κάρολος Α´d'Anjou, βασιλεύς της Νεαπόλεως και των δύο Σικελιών). 

Η κυριαρχία των Ανδηγαβών (1267-1386) 
Η περίοδος αυτή, που κράτησε πάνω από εκατό χρόνια, σηματοδοτήθηκε με διωγμούς και ταπείνωση για την ορθόδοξη εκκλησία, σε μια προσπάθεια βίαιης επιβολής του καθολικισμού, (κατάργηση του αξιώματος του Μητροπολίτη, μετατροπή των κυριοτέρων εκκλησιών σε καθολικές). 
Παράλληλα, εγκαθιδρύθηκε νέα διοικητική οργάνωση του νησιού για να εξυπηρετηθεί ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής που επικρατούσε στην Ευρώπη. 
Οι εσωτερικές αντιθέσεις των Ανδηγαβών αργότερα, οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Νεάπολη και ο αντίκτυπός τους στην Κέρκυρα, μαζί με τη γενική δυσαρέσκεια των Κερκυραίων, έδωσαν έδαφος στις διαρκείς βλέψεις της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας να αποκτήσει το νησί, με αποτέλεσμα την παράδοση της πόλης στον Βενετό στόλαρχο της Αδριατικής, το 1386, τη στιγμή της πολιορκίας της από δυνάμεις του ηγεμόνα της Πάδοβα. Τυπικά, η Βενετία νομιμοποίησε την εξουσία της στο νησί το 1402, αγοράζοντας το από το βασίλειο της Νεαπόλεως, για 30.000 χρυσά δουκάτα. 

Η Βενετική Κυριαρχία (1386-1797) 
Οι τέσσερις αιώνες κατά τους οποίους η Κέρκυρα διοικήθηκε από την Βενετία, ύστερα από εκούσια αποδοχή ως 'κυρίαρχου - προστάτη', προσδιόρισαν κατά κύριο λόγο την ιδιαιτερότητα των χαρακτηριστικών του νησιού, εφόσον σε αντίθεση με τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο, αυτό δε γνώρισε ποτέ των Οθωμανικό ζυγό. Οι Βενετοί παρέλαβαν ένα νησί με ισχυρή αριστοκρατία και φεουδαρχικό σύστημα τα οποία διατήρησαν και ισχυροποίησαν, αποδίδοντας τα ανώτερα αξιώματα σε ευγενείς Βενετούς με διετή θητεία και οργανώνοντας τοπικό σώμα ευγενών, με ένα αυστηρότατο σύστημα ελέγχου της εισόδου στην κλειστή αυτή τάξη (Libro d'oro). Συγκεντρωτισμός και αναγνώριση μιας σχετικής αυτονομίας, η οποία ουσιαστικά εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της αριστοκρατίας του τόπου, αποτελούσαν τα βασικά χαρακτηριστικά της διοικητικής οργάνωσης των Βενετών. 

Η μεγάλη σημασία που απέδιδαν στην γεωγραφική θέση της Κέρκυρας προορίζοντας την για πόλη - βάση Αδριατικής και της Ανατολικής Μεσογείου, του δρόμου προς την Ανατολή, στην ανάπτυξη του εμπορίου, είχε σαν αποτέλεσμα την υλοποίηση ενός σημαντικού μεγέθους εξελισσόμενου προγράμματος οχυρωματικών έργων, που θα την εξασφάλιζε από τις τουρκικές κυρίως επιθέσεις. 
Αρκετά από τα σημαντικότερα ονόματα αρχιτεκτόνων και μηχανικών της οχυρωματικής τέχνης που διέθετε στην υπηρεσία της η Γαληνοτάτη, μετακλήθηκαν στην Κέρκυρα για το σκοπό αυτό και μεταφέροντας εμπειρίες από την οχύρωση των ιταλικών πόλεων, μετέτρεψαν την πόλη σε ένα απέραντο εργοτάξιο, ισοπεδώθηκαν βουνά, ανοίχτηκαν λιμάνια, κατασκευάστηκαν ναύσταθμοι, υψώθηκαν τείχη και φρούρια, αποδεικνύοντας το θρίαμβο της τέχνης πάνω στη φύση. 

Σαν αντάλλαγμα για την ασφάλεια που προσέφεραν οι Βενετοί απαιτούσαν από τους κατοίκους αυστηρή υπακοή. Αντίθετα, κατανόηση και ανοχή χαρακτηρίζουν τη στάση της Γαληνοτάτης απέναντι στην ορθόδοξη εκκλησία, λόγω κυρίως της τάσης της να ανεξαρτητοποιηθεί από τον Πάπα. Τα οικονομικά οφέλη της Βενετίας από την Κέρκυρα προέρχονται κυρίως από την φορολογία, τον έλεγχο του διαμετακομιστικού εμπορίου, την ενοικίαση δημοσίων κτημάτων, το μονοπώλιο του άλατος και σε μεγάλο βαθμό από την ελαιοκαλλιέργεια που πριμοδοτήθηκε ιδιαίτερα. 
Η περίοδος των τεσσάρων αιώνων δεν ήταν ειρηνική για την Κέρκυρα. Μία πρώτη επίθεση της Γένοβας, που δεν είχε ποτέ παραιτηθεί από τις βλέψεις της στο νησί, το 1403 και μια δεύτερη το 1431, ερήμωσαν τα χωριά της υπαίθρου, η πόλη εκτός φρουρίου πυρπολήθηκε αλλά το οχυρωμένο χωριό τους απώθησε. 

Οι πολλαπλές απόπειρες των Τούρκων να καταλάβουν την πόλη, 1431, 1537, 1571, 1573, 1716, παρά το ότι όλες ήταν ανεπιτυχείς, είχαν φοβερές καταστροφικές συνέπειες για τους εκτός φρουρίου κατοίκους της πόλης, αλλά και για όλα τα χωριά της υπαίθρου, με εκτεταμένες σφαγές, αιχμαλωσίες, πυρπολήσεις. Η σοβαρή μείωση του πληθυσμού εξ' αιτίας των επιδρομών, που επιδεινώθηκε από δύο εκτεταμένες επιδημίες πανούκλας (1629 και 1673) αντιμετωπίστηκε από την Βενετία με μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών από άλλες περιοχές, την Κωνσταντινούπολη, την Ήπειρο, το Ναύπλιο, την Κρήτη. 
Ακόμη, σοβαρές εσωτερικές ταραχές συγκλόνισαν την Κέρκυρα κατά τον 17ο αιώνα και ήταν αιτία αφενός μεν για χιλιάδες θύματα, αλλά και για τη γενικότερη οικονομική και αμυντική αποδυνάμωση του νησιού. Μία πρώτη αναταραχή το 1610, που ακολούθησε την άρνηση των χωρικών να καταβάλουν τα μερίδια τους από την παραγωγή, οδήγησε σε πραγματική επανάσταση το 1640, που αναζωπυρώθηκε το1642 και 1652, τις οποίες κατέστειλε η Βενετική Διοίκηση, καλώντας δυνάμεις στρατού από τη Βενετία. 

Η περίοδος των Γάλλων Δημοκρατικών (1797 - 1799) 
Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης έφθασαν γρήγορα στην Κέρκυρα, όπου μεταδόθηκε ο πόθος για εθνική ανεξαρτησία και εγκαθίδρυση μιας Ελληνικής Δημοκρατίας στα Ιόνια Νησιά. Έτσι οι κάτοικοι δέχτηκαν την κατάληψη του νησιού από τον Γαλλικό στόλο, σαν απελευθέρωση από τον μακρόχρονο Βενετικό ζυγό. 
Οι εντυπώσεις ευφορίας όμως γρήγορα διαψεύστηκαν, εφόσον διορισμένη διοίκηση του νησιού ήταν πάλι από την τάξη των ευγενών και η οικονομική απομύζηση που τους επιβλήθηκε ήταν ισχυρότερη από την προηγούμενη. Μετά τη συνθήκη του Καμποφόρμιο, με την οποία τα Ιόνια Νησιά αποτελούσαν αποικία του Γαλλικού κράτους και εξ' αιτίας των κατασχέσεων και της κακής συμπεριφοράς των Γάλλων στρατιωτών, που μένοντας απλήρωτοι άρχισαν να λεηλατούν εκκλησίες, ο λαός θεώρησε την γαλλική κατοχή χειρότερη από την βενετική και στράφηκε εναντίον της. 

Η Ρωσοτουρκική κατοχή και η Επτάνησος Πολιτεία (1799 - 1807) 
Το κλίμα δυσαρέσκειας των κατοίκων και η προπαγάνδα της ρωσοτουρκικής συμμαχίας κατά των 'άθεων Γάλλων', οδήγησε τους τελευταίους σε αναγκαστική ανακωχή με τον ρωσικό στόλο, μετά από αντίσταση και συνεχείς συγκρούσεις τεσσάρων μηνών.
Τα Ιόνια νησιά παραδόθηκαν στους αρχηγούς των δύο σύμμαχων στόλων.
Στις 24 Απριλίου 1799, οι δύο ναύαρχοι ανακοίνωσαν την ίδρυση της "Επτανήσου Πολιτείας", με πρωτεύουσα την Κέρκυρα και με τη σύμβαση της Κωνσταντινουπόλεως (21 Μαΐου 1800), που υπέγραψαν η Ρωσία, η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία, τα Ιόνια Νησιά αναγνωρίζονταν σαν αυτόνομο ενιαίο κράτος, φόρου υποτελές στην Τουρκία. 
Το σύνταγμα του 1800, που επανέφερε την παλαιά μορφή του αριστοκρατικού πολιτεύματος όπως και η ενοχλητική παρουσία ξένων στρατευμάτων και ιδιαίτερα των Τούρκων, δημιούργησαν συνθήκες κοινωνικών αναταραχών, που ούτε οι εκλογές αντιπροσώπων του 1801, ούτε η σύνταξη δημοκρατικότερου συντάγματος το 1803, ούτε η αναθεώρηση του το 1806, κατάφεραν να κατευνάσουν. Ακολούθησε η κήρυξη του ρωσοτουρκικού πολέμου και η Επτάνησος Πολιτεία βρέθηκε στο πλευρό της Ρωσίας, για να παραχωρηθεί τελικά με τη συνθήκη του Τιλσίτ (1807) στην Γαλλία. 

Η κατοχή από τους Αυτοκρατορικούς Γάλλους (1807 - 1814) 
Η περίοδος της δεύτερης Γαλλικής κατοχής δίνοντας έμφαση στην βελτίωση της γεωργίας, στην εισαγωγή νέων καλλιεργειών, στην ανάπτυξη της παιδείας (ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας), στην οργάνωση των δημοσίων υπηρεσιών και στην ανοικοδόμηση της πόλης άφησε θετική ανάμνηση στους κατοίκους. 
Η πτώση του Ναπολέοντα (1814), αποδυνάμωσε τη Γαλλική κατοχή των Επτανήσων, αιτία που οδήγησε στην εύκολη απομάκρυνση των γαλλικών στρατευμάτων και την παράδοση των νησιών στους Αγγλους. 

Βρετανική προστασία (1814 - 1864) 
Παρά το ότι το αίτημα των Επτανησίων για απόδοση ανεξαρτησίας στην Πολιτεία τους υποστηρίχθηκε σθεναρά στο συνέδριο της Βιέννης (1815, Ρωσία, Μ. Βρετανία, Αυστρία, Πρωσία) από τον Ιωάννη Καποδίστρια, (κερκυραίο διπλωμάτη και αργότερα πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας), που συμμετείχε ως εκπρόσωπος της Ρωσίας, δεν έγινε αποδεκτό από τα υπόλοιπα κράτη. 
Με την συνθήκη των Παρισίων (1815), τα "Ενωμένα κράτη των Ιονίων Νήσων" αναγνωρίστηκαν σαν ελεύθερο και ανεξάρτητο κράτος, κάτω από την άμεση και αποκλειστική προστασία της Μ. Βρετανίας. Γρήγορα αποδείχθηκε ότι η προστασία ήταν στην πράξη επικυριαρχία. 
Σε αντίθεση με το φιλελληνικό πνεύμα του Λονδίνου, η αγγλική διοίκηση των νησιών αντιμετώπιζε με τρομοκρατικά μέσα τόσο τις εκδηλώσεις συμμετοχής των επτανησίων στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821, όσο και το Ενωτικό κίνημα που εκδηλώθηκε, μετά την δημιουργία του Ελληνικού κράτους. 
Παρόλα αυτά, η περίοδος της Αγγλοκρατίας της Κέρκυρας παρουσιάζει πολλά θετικά στοιχεία, μεταξύ των οποίων ήταν η ανόρθωση της οικονομίας, η κατασκευή σημαντικών έργων κοινής ωφέλειας, όπως το οδικό δίκτυο και το υδραγωγείο της πόλης. Παράλληλα οργανώθηκε η εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες και λειτούργησε μια νέα Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε το 1824. 

Η ενσωμάτωση της Κέρκυρας στο Ελληνικό Κράτος (1864) 
Η εκχώρηση των Ιονίων Νήσων στην Ελλάδα προσφέρθηκε σαν αντάλλαγμα για την εκλογή βασιλέως της εμπιστοσύνης της Μ. Βρετανίας. 
Η Κέρκυρα θα πάψει να είναι πρωτεύουσα του Ιονίου κράτους και θα δει το Πανεπιστήμιο της και την Βουλή της να κλείνουν μέσα στον ενθουσιασμό της Ενώσεως. Στο εξής θα αποτελεί μια Νομαρχία του Ελληνικού Κράτους. 
Λόγω της γεωγραφικής της θέσης ωστόσο, θα είναι η βάση των συμμαχικών στρατευμάτων το 1916-18, φιλοξενώντας και τη Σερβική κυβέρνηση με τα υπολείμματα του στρατού της το 1916. 
Το 1923 διεκδικείται με μια σύντομη κατάληψη από τα ιταλικά στρατεύματα και το 1940-3 δοκιμάζεται από τους βομβαρδισμούς των εμπόλεμων, οπότε καταστρέφεται το θέατρο και η σημαντικότατη βιβλιοθήκη της πόλης. Με την Γερμανική κατοχή εκτοπίζεται η Εβραϊκή κοινότητα, ένα σημαντικό και αναπόσπαστο τμήμα της Κερκυραϊκής αστικής κοινωνίας στην πόλη. 
Το 1985 επανιδρύεται το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.